Chris Schaapman, directeur Kerk&Co, is aan het woord over de emoties bij geloofsgemeenschappen en de veranderende functie van de kerk.

“Wij staan als onafhankelijke adviseur aan de kant van de geloofsgemeenschap en onze belangrijkste vraag is aan hen is dan ook: Wat is jullie behoefte? Ik vind de zakelijke afweging belangrijk, maar het is nauw verbonden met emotionele aspecten. Als je een gebouw verkoopt, dan moet het goed voelen, het moet op een goede manier gebeuren. En dat kost tijd. Hoe lang hangt af van hoe lang men al aan het nadenken is over de toekomst. Ligt er een goed beleidsplan met een visie, waarin reëel geschreven staat wat de nieuwe plaats in de gemeenschapsontwikkeling is, des te reëler is de toekomst.

Wat heel gebruikelijk is, in plaats van een herbestemming, is dat veel geloofsgemeenschappen het liefst een andere geloofsgemeenschap in het kerkgebouw willen hebben. Zogeheten voortgezet religieus gebruik. Dat levert niet de hoogste opbrengst op, maar is wel een voorkeur van veel gemeenschappen als ze het gebouw achter zich moeten laten. Ook de kerk als blijvende plek van ontmoeting heeft een toenemende voorkeur mét of zonder behoud van de religieuze functie. Dan zijn er alsnog diverse combinaties mogelijk. Een appartementencomplex gecombineerd met een ontmoetingsplek bijvoorbeeld. Het hangt af van de omstandigheden en het is daardoor dan ook niet uitsluitend een zakelijke afweging, maar het is eigenlijk een complex van factoren waarbij religieuze gevoelens, emotionele redenen en tradities allemaal op elkaar inspelen. Dat geldt voor de gebruikers van de kerk, maar ook voor de omwonenden. Uiteindelijk verschilt het heel sterk per geloofsgemeenschap hoe ver men onderling met elkaar al over de toekomst van kerkgemeenschap en het gebouw heeft nagedacht.

Een verandering gaat niet over één nacht ijs, maar vraagt om een toekomstplan, interactie en aandacht. Het proces van erkenning en acceptatie, als de geloofsgemeenschap zodanig krimpt dat die uiteindelijk verdwijnt, duurt jaren. Dat wordt heel wisselend beleefd en verwerkt. Maar uiteindelijk is het belangrijkste het onderwerp bespreekbaar maken, een plan vooruit te maken. Wat vaak moeilijk is. Dingen die we mooi vinden willen we graag vasthouden in plaats van loslaten.

Het kan ook zijn dat het religieus gebruik van het gebouw niet meteen verdwijnt maar eerst verkleint. En dan is dus ook de vraag: kun je het gebouw anderszins op een goede manier inzetten, waarbij meerdere functies naast elkaar kunnen bestaan of dat een deel van het gebouw een aanvullende functie krijgt. Ik zie die gedeelde functie in termen van ontmoeting als aanvullende functie wel toenemen. Op die manier hebben kleinere kerken toch inkomsten en blijven ze een plek van betekenis. Werkt dat niet dan kan een kerk uiteraard altijd besluiten op verkoop over te gaan. 

Als ze de kerk willen verkopen, dan moet een bepaald proces doorlopen worden. Het begint heel vaak bij een parochiebestuur, een commissie van beheer of een college van kerkrentmeesters waar wij mee om de tafel zitten. Soms gaat het via de kerkenraad en wordt er een gemeente-avond belegd. Het kan zijn dat in de overeenkomst komt te staan dat de geloofsgemeenschap b.v. nog vier jaar gebruik kan maken van de kerk. Het gebouw is dan voor de koper en hij mag er in die vier jaar van alles mee doen, maar er moet nog een plek zijn voor de geloofsgemeenschap omdat ze nog niet helemaal aan toe zijn afscheid nemen. Na die vier jaar sluiten ze dan de deuren met een laatste eredienst of viering.”