Sander Ummelen, Projectcoördinator Kerkvernieuwers, haakt in op de invloed van een herbestemming op de gemeenteschap en andersom.

“Wat ons hoofddoel is, is dat kerkgebouwen in Nederland niet herontwikkeld worden zonder dat daaraan een maatschappelijke discussie vooraf gaat. Voor een mooi gebouw op een a-locatie is altijd wel een herbestemming voor te bedenken en daar valt altijd wel een businesscase voor te maken alleen dan ga je eigenlijk voorbij aan de vraag die wij dus centraal stellen: ‘Wat betekent de kerk in de gemeenschap?’ Met de gemeenschap bedoel ik de wijk, maar soms ook de parochianen. Is de kerk straks ook nog van hen, toegankelijk en bereikbaar? En op welke manier? Is er nog een plekje voor hun over in dat nieuwe concept? Willen we dat, moeten we dat willen? En als dat zo is, is er dan ruimte in zo’n herontwikkelingsproces om dat mee te nemen en mee te wegen?

Idealiter ga je hier in een heel vroeg stadium over nadenken, maar vaak wordt er pas gekeken naar eventuele participatie elementen als alles eigenlijk deels ontwikkeld is.

Participatie is een heel ingewikkeld onderwerp. Het gaat over zeggenschap en het gevoel van eigenaarschap en van gehoord worden. Maar de manier hoe het wordt georganiseerd en de intentie waarmee het georganiseerd wordt, maakt al het verschil.

Als het gaat om de wijk, dan kijk je naar hoe de wijk in elkaar zit, hoe de wijk is opgebouwd en voor wie het belangrijk is. Je hebt ook afgelegen kerken waar je bijvoorbeeld iets retraite-achtig van kunt maken, maar dan is het is niet specifiek lokaal maar eerder van regionaal belang. Omdat diverse partijen zich er uiteindelijk mee gaan bemoeien, wil je ook proberen zoveel mogelijk belangrijke zaken in het proces op tijd te voorzien. 

Als je een kerk koopt dan zou ik adviseren om te gaan kijken wie een band heeft met dit gebouw. De reden waarom kerken zo interessant zijn is dat het geen vastgoed-object is, er zit namelijk zoveel geschiedenis, traditie en emotie in zo’n gebouw dat het herontwikkelen van een andere orde is.

Dat heeft te maken met gevoelens van identiteit, de religieuze gemeenschap, maar ook de wijk die zegt: dit is het trefpunt en middelpunt van onze gemeenschap. De een is er getrouwd, de ander gedoopt. Als een commerciële vastgoedontwikkelaar zegt ik ga hier een appartementen van maken, dan gaan er heel veel mensen wat van vinden. 

Dus als je een kerk koopt, dan zou mijn eerste vraag zijn: met welke intentie koop je het? En wat denk je dat de mensen in de buurt hiervan gaan vinden? Ten tweede moet je kijken naar wat vindt de gemeente ervan, en de overheid? Is het een gemeentelijk monument, is het een rijksmonument? Wat betekent dat voor eventuele herontwikkelingsplannen die je hebt? Vind de gemeente er überhaupt wel wat van als het gaat om een publiek maatschappelijke functie? Dit betekent dus dat anderen in gesprek betrokken worden, maar ook of jij ze in het gesprek wil betrekken. Als je ze in het gesprek betrekt, dan zit je er ook aan vast.

Onze rol, onze dienst, is als partner in participatie tussen partijen fungeren. Dat doen we door bijvoorbeeld inspraakavonden of dialogen, sessies, te organiseren. Wij hebben onlangs faciliterende gesprekken georganiseerd voor een kerk in het oosten van het land en dat ging over de toekomst van hun gemeenschap. Onze missie, met de kerkvernieuwers, is dus om een dialoog te bevorderen rondom toekomstbestendig en maatschappijgericht kerkgebruik van kerkgebouwen.

De markt en de maatschappij ontwikkelen zich op een manier waarop wij, de kerkvernieuwers, natuurlijk geen invloed hebben. Wat we wel kunnen doen is het gebruik van de kerk richting een bredere en diversere doelgroep sturen. Een kerk een nevenfunctie geven kan in sommige gevallen ook een optie zijn. Dat de geloofsgemeenschap het gebouw deelt met andere partijen. Ik vind dat veel toekomstbestendiger en maatschappijgerichter is. Maar wij gaan niet over wat er wel of niet kan. Wij gaan daar wel het gesprek over aan met elkaar om te kijken wat goed voelt. Ik zou het heel mooi vinden als een kerk meerdere functies kan hebben, niet contrasterende functies. De kerk, het gebouw, blijft wel bestaan, maar de verbinding tussen de veranderende maatschappij en de geloofsgemeenschappen verslechterd. We moeten een beetje bang zijn voor het verdwijnen van die cultuur. En er verdwijnt wat op het moment dat het wordt herbestemd.

Je moet ook niet blind zijn voor het financiële aspect, toekomstbestendig betekent ook financieel draagvlak. Als het moet blijven wat het is, dan is dat is een conservatieve houding en daarmee doe je ook onrecht aan de mensen die het beste met zo’n plek voorhebben. Als je wil dat het blijft bestaan dan moet je gaan nadenken als gemeenschap waar het geld vandaan moet komen. Je moet niet naïef zijn. En het stimuleren  van ondernemerschap en van beherende organisaties is een aspect van wat wij kunnen toevoegen. Zo kunnen we er mensen in betrekken die dat leuk vinden, of de ruimte creëren in een gemeenschap waarin mensen zelf gaan ondernemen. Wat ik heb ervaren is dat kerkbesturen echte management organisaties zijn. Dat zijn geen visionairs en dus vaak geen ondernemers. En die heb je volgens mij anno 2021 wel nodig.”