Sylvia Pijnenborg, adjunct-directeur BOEi en directeur Religieus Erfgoed, vat de hoofdpunten van het herbestemmingsproces samen.

“BOEi is betrokken in het hele proces van onderzoek tot realisatie. Eigenaren van kerken, overheden en ontwikkelaars, maar ook parochiebesturen en mensen uit de omgeving van een leegstaande kerk: allerlei doelgroepen melden zich bij ons. Het herbestemmen van een kerk is geen gemakkelijk proces, zeker niet als het gaat om een katholieke kerk die veel restricties heeft. Bovendien zijn de ontwikkelingskosten hoog en beperkt een eventuele rijksmonumentale status de mogelijkheden. Het is niet zo dat de herbestemming van kerken ontzettend populair is als je het vergelijkt met de herbestemming van pakhuizen, ketelhuizen of fabrieksgebouwen. 

Er is meer aanbod tegenwoordig, maar of de vraag gestegen is naar specifiek cultureel erfgoed of monumentale gebouwen is lastig te zeggen. De vraag naar vastgoed in het algemeen is gestegen en daarmee ook de vraag naar bijzondere monumentale gebouwen. 

De manieren waarop een kerk of cultureel erfgoed herbestemd kan worden is erg afhankelijk van veel factoren zoals de wensen van de eigenaar, de locatie en het object. Onze ervaring is dat wanneer er veel cohesie in een buurt is, vaak in dorpen, dat mensen dan eerder spreken over ‘we moeten iets met die kerk’. In steden ligt het anders, op een gegeven moment weten mensen misschien niet eens dat een bepaalde kerk leegstaat. Het hangt er dus vanaf of de kerk nog leeft in de omgeving, is dat namelijk het geval dan wordt er eerder nagedacht over een nieuwe functie op maatschappelijk en sociaal gebied. Is de deur al langer dicht en er komt een makelaar aan te pas, dan is er eerder sprake van een een herbestemming in de vorm van een kantoorpand, restaurant of woning. Maar vaak trekken potentiële kopers zich terug omdat de doorlooptijd van bestemmingsplanprocedures lang zijn en een onzekere afloop kennen. En dat terwijl een nieuwe eigenaar wel substantiële kosten moet maken voor de uitwerking van plannen.

Idealiter wordt de omgeving betrokken bij een herbestemming, maar de animo daarvoor is per regio heel verschillend. Maar ook overige partijen zijn van belang. Als de wethouder iets ziet in een herbestemmingsplan, dan zal er vanuit de gemeente meer moeite gedaan worden dat plan te realiseren. Binnen kleinere gemeenten is het echter zo dat er vaak weinig ervaring en expertise is op dit gebied. En bij een herbestemming moet ook vaak een bestemmingsplan gewijzigd worden.. Al met al een proces waarvoor je een lange adem moet hebben. We kunnen eigenlijk nooit op voorhand de kans op slagen van een herbestemming inschatten.

We zien veel herbestemmingen voorbij komen en hebben we zelf inmiddels ook al veel gerealiseerd. In beide gevallen moet er echt gekeken worden naar waar er behoefte aan is en of er een markt voor is. Hierbij zijn de kosten voor de herbestemming van groot belang en moeten realistisch begroot worden, en niet te vergeten: de staat van de kerk of het gebouw. Daar wordt wel vaak aan voorbij gegaan. Alles voor de binnenkant wordt ontworpen, maar ook de buitenkant heeft onderhoud of restauratie nodig. Dat kan later anders voor onverwachte (hoge) kosten zorgen. Een ander belangrijk aspect in zo’n herbestemmingsproces is dat sommige gebouwen een monumentale status hebben en dat brengt beperkingen mee. Daarom moet je zorgvuldig ontwerpen op basis van de cultuurhistorische waarde en overleggen met de gemeente of de rijksdienst voor cultureel erfgoed.